پروتکل (Protocol) چیست؟

آشنایی با مفهوم پروتکل (Protocol) در مباحث کامپیوتری، شبکه و اینترنت به همراه چند نمونه از پروتکل‌های پر استفاده.

 

پروتکل چیست؟

پروتکل (Protocol) در مباحث کامپیوتری، شبکه، اینترنت و در کل فناوری اطلاعات، به قراردادی گفته می‌شود که شامل مجموعه ضابطه‌هایی است که امکان ارتباط بین دو نقطه (مثلاً مرورگر کاربر و وبسایت) را فراهم می‌کند به صورتی که هر طرف، منظور طرف دیگر را می‌فهمد.

یعنی هر پروتکل مشخص می‌کند که در کاربردش، داده‌ها چگونه قالب بندی و پارامتر بندی شوند، چگونه ارسال شوند و در سمت دیگر وقتی داده‌ها دریافت می‌شوند چه اتفاقی باید بیفتد یا اطلاعات باچه فرمی فشرده شود تا حداقا پهنای باند به کار گرفته شود، چگونه اطلاعات رمزگذاری شوند تا در مسیر انتقال کسی به آن‌ها دست نیابد، چگونه عمل خطایابی و تصحیح خطا در ارتباط و انتقال داده‌ها انجام شوند و ... .

برای درک بهتر، بگذارید یک مثال بزنیم: فرض کنید یک فرد چینی بخواهد با یک فرد انگلیسی حرف بزند. خب مسلماً هیچ طرف حرف طرف دیگر را بدون داشتن مترجم و ... نخواهد فهمید ولی چرا؟ چون هر مجموعه آوا و حرف در یک زبان، یک معنی خاص دارد با این که مثلاً آوای "ک" هم در انگلیسی استفاده می‌شود و هم در زبان چینی.

در مباحث کامپیوتری و شبکه هم اینچنین است. پروتکل را می‌توان به زبان ارتباطی ماشین‌ها تشبیه کرد. هر ماشین با دانستن قوانین و دستور زبان مورد استفاده، قادر به ارتباط با ماشین دیگر خواهد بود. پروتکل‌ها در لایه‌های مختلف شبکه تعریف می‌شوند (مثلاً در مدل ۷ لایه OSI) که برخی نزدیک به سخت افزار و برخی نزدیک به سطح کاری کاربر هستند. برخی از پروتکل‌ها شاید مشابه یکدیگر باشند و وظیفه یکسانی را انجام دهند ولی خواص و ویژگی‌های آن‌ها متفاوت است: امن بودن، میزان فشردگی اطلاعات، ثبات در برقراری ارتباط و ... همگی جزو این ویژگی‌ها هستند.

می‌دانیم که کاربردها مختلفی در اینترنت، شبکه و مباحث کامپیوتری وجود دارد مثلاً نیاز به ارسال ایمیل، دریافت ایمیل، انتقال فایل، انتقال اطلاعات در سطح وب به صورت عادی و رمزگذاری شده و ... . نمونه‌ای از این پروتکل‌ها عبارت اند از:

استاندارد ۸۰۲.۱۱: قرارداد و پروتکلی که می‌گوید چگونه شبکه‌های وای فای شکل بگیرند، چگونه اطلاعات رد و بدل شوند، امنیت شبکه وای فای چگونه تامین شود و ... .

پروتکل TCP/IP: پروتکل اساسی اینترنت که برای انتقال اطلاعات، آدرس یابی و ... استفاده می‌شود و از پروتکل‌های لایه‌های پایین به حساب می‌آید.

پروتکل HTTP: برای دریافت صفحات وب و درکل انتقال اطلاعات در بستر وب (WWW) استفاده می‌شود.

پروتکل HTTPS: همان وظایف موجود در HTTP را بر عهده دارد با این تفاوت که ارتباطات در این پروتکل امن بوده و قابل شنود نیستند.

پروتکل FTP: برای انتقال فایل در بستر اینترنت استفاده می‌شود.

پروتکل SMTP: برای ارسال ایمیل استفاده می‌شود.

پروتکل IMAP/POP: برای دریافت ایمیل استفاده می‌شوند.

پروتکل DNS: برای تبدیل نام دامنه (مثلاً www.bytegate.io) به معادل آی پی آدرس سرور آن (برای بایت گیت، ۱۳۶.۲۴۳.۱۰۶.۱۳۲) را بر عهده دارد تا از به خاطر سپردن آی پی آدرس‌ها رهایی یابیم و از نام دامنه‌های کاربر پسندتر استفاده کنیم.

پروتکل DHCP: برای اختصاص دادن آدرس‌های آی پی در شبکه‌ها استفاده می‌شود که به صورت پویا عمل می‌کند. یعنی یک دستگاه می‌تواند از شبکه خارج شود و دستگاه دیگری بیاید و آی پی جدیدی بگیرد.