در جمع‌های برنامه‌نویسی، معمولاً عبارت “متن باز” یا “Open Source” به طور گسترده استفاده می‌شود. شما مطمئناً قبلاً این عبارت را درباره نرم‌افزارهایی مانند لینوکس شنیده‌اید. اما آیا تا به حال از خودتان پرسیده‌اید که متن باز به چه معناست؟ باید بدانید که برای برنامه‌نویسان و همچنین کاربران، وجود یا عدم وجود متن باز برای یک نرم‌افزار بسیار مهم است. لذا تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا با این اصطلاح پرکاربرد بیشتر آشنا شوید.
منظور از نرم افزار متن باز یا Open Source چیست؟
نرم‌افزار متن باز یا Open Source به نرم‌افزاری اطلاق می‌شود که کد منبع آن به صورت عمومی در دسترس قرار دارد و قابل مشاهده، استفاده، تغییر و توزیع می‌باشد. در واقع، متن باز به معنای آزادی دسترسی و استفاده از کد منبع نرم‌افزار است.
وقتی یک نرم‌افزار به عنوان متن باز شناخته می‌شود، این به معنایی است که توسعه‌دهندگان می‌توانند کد منبع آن را بررسی کنند، آن را تغییر دهند و بهبود بخشیده و حتی آن را با دیگران به اشتراک بگذارند. این ویژگی‌ها باعث شفافیت بیشتر و مشارکت جامعه برای بهبود و توسعه نرم‌افزار می‌شود.
مزیت‌های استفاده از نرم‌افزارهای متن باز عبارتند از:
- امکان بررسی و بررسی امنیت: با داشتن دسترسی به کد منبع، متخصصان امنیت می‌توانند بهبودهای لازم را اعمال کنند و آسیب‌پذیری‌ها را شناسایی کنند.
- انعطاف‌پذیری و سفارشی‌سازی: کد منبع باز به برنامه‌نویسان اجازه می‌دهد تا نرم‌افزار را بر اساس نیازهای خود تغییر دهند و آن را بهبود بخشند.
- همکاری و مشارکت: جامعه برنامه‌نویسان می‌توانند در توسعه و بهبود نرم‌افزار مشارکت کنند و از تخصص و تجربیات یکدیگر بهره‌برده شوند.
- پشتیبانی و استمرار: وجود جامعه‌ای از توسعه‌دهندگان موجب استمرار و به‌روزرسانی نرم‌افزار می‌شود.
به طور کلی، نرم‌افزارهای متن باز اصول آزادی و مشارکت را ترویج می‌کنند و بر اساس این اصول، کاربران به توسعه و استفاده از نرم‌افزارها مشارکت می‌کنند.
آیا نرم‌افزارهای متن باز همیشه رایگان هستند؟
نرم‌افزارهای متن باز همیشه به معنای رایگان نبودن نیستند. متن باز بودن یک نرم‌افزار به معنای دسترسی آزاد به کد منبع آن است، اما این به معنایی نیست که باید به صورت ضروری رایگان باشد.
اگرچه بسیاری از نرم‌افزارهای متن باز به صورت رایگان در دسترس هستند و معمولاً تحت لایسنس‌هایی مانند لایسنس عمومی همگانی GNU (GNU General Public License) منتشر می‌شوند، اما برخی نرم‌افزارهای متن باز می‌توانند تحت لایسنس‌های دیگری نیز منتشر شوند که ممکن است نیاز به پرداخت هزینه داشته باشند.
همچنین، وجود نرم‌افزارهای متن باز رایگان، کسب و کارهایی را نیز ایجاد کرده است که از این نرم‌افزارها به عنوان پایه برای خدماتی مانند پشتیبانی فنی، آموزش، نصب و راه‌اندازی و سفارشی‌سازی استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، شرکت‌هایی می‌توانند نسخه‌های تجاری از نرم‌افزارهای متن باز را عرضه کرده و برای آنها هزینه دریافت کنند.
بنابراین، در کل، متن باز بودن یک نرم‌افزار به معنای دسترسی آزاد به کد منبع آن است، اما ممکن است هزینه‌هایی برای استفاده از آن در قالب خدمات مرتبط با نرم‌افزار وجود داشته باشد.
مزایای نرم افزارهای متن باز
نرم‌افزارهای متن باز برخی مزایا و فواید قابل توجه را دارند. در ادامه، به برخی از این مزایا اشاره می‌کنم:
- شفافیت و اعتماد: متن باز بودن نرم‌افزارها به کاربران اطلاعات کاملی درباره عملکرد و رفتار نرم‌افزار می‌دهد. هر کسی می‌تواند کد منبع را بررسی کند و از صحت و امنیت آن اطمینان حاصل کند. این باعث افزایش اعتماد و قابلیت اعتماد کاربران به نرم‌افزار می‌شود.
- انعطاف‌پذیری و سفارشی‌سازی: با دسترسی به کد منبع، برنامه‌نویسان می‌توانند نرم‌افزار را بر اساس نیازهای خود تغییر داده و آن را سفارشی‌سازی کنند. این امکان باعث می‌شود که نرم‌افزار بهتر به مسائل خاص و نیازهای کاربران پاسخ دهد.
- همکاری و مشارکت: نرم‌افزارهای متن باز جذب جامعه‌ای از برنامه‌نویسان و توسعه‌دهندگان می‌شوند که بهبودها، به‌روزرسانی‌ها و اصلاحات را به آنها اضافه می‌کنند. این مشارکت جامعه باعث افزایش کیفیت و قدرت نرم‌افزار می‌شود و همچنین امکان حل مشکلات سریع‌تر فراهم می‌شود.
- امنیت: با دسترسی عمومی به کد منبع، متخصصان امنیت می‌توانند آسیب‌پذیری‌ها را شناسایی و برطرف کنند. همچنین، امکان آزمون و تحلیل نرم‌افزار توسط جامعه برنامه‌نویسی می‌تواند به شناسایی و رفع مشکلات امنیتی کمک کند.
- استقلال از تأمین‌کنندگان: با استفاده از نرم‌افزارهای متن باز، کاربران از وابستگی به یک تأمین‌کننده خاص خلاصه می‌شوند. آنها می‌توانند نرم‌افزار را بر اساس نیازهای خود تغییر داده و از گزینه‌های مختلف پشتیبانی و خدمات استفاده کنند.
- پایداری و استمرار: وجود جامعه‌ای از توسعه‌دهندگان حاکم بر نرم‌افزارهای متن باز باعث می‌شود که این نرم‌افزارها به طور مداوم به‌روزرسانی شده و پشتیبانی شوند.
آیا همه نرم‌افزارهای متن باز قابل تغییر و توسعه هستند؟
یکی از ویژگی‌های اصلی نرم‌افزارهای متن باز، قابلیت تغییر و توسعه آنهاست. زیرا در متن باز، کد منبع نرم‌افزار به صورت عمومی منتشر می‌شود و هر فردی که دسترسی به آن داشته باشد، می‌تواند آن را مطالعه کند، تغییر دهد و بهبود بخشیده و حتی نسخه‌های مختلفی از آن را منتشر کند.
با داشتن دسترسی به کد منبع، برنامه‌نویسان می‌توانند نرم‌افزار را با تغییراتی که به آن نیاز دارند، سفارشی‌سازی کنند. آنها می‌توانند بخش‌های موجود را بهبود دهند، عملکرد را بهبود بخشند، خطاها را اصلاح کنند و حتی قابلیت‌های جدید را اضافه کنند. این امر به برنامه‌نویسان امکان می‌دهد تا نرم‌افزار را به نیازها و خواسته‌های خود و کاربران سازگار سازند.
همچنین، نرم‌افزارهای متن باز توسط جامعه‌ی گسترده‌ای از توسعه‌دهندگان مورد حمایت قرار می‌گیرند. این جامعه می‌تواند با توجه به نیازها و خواسته‌های کاربران، بهبودها و توسعه‌های لازم را در نرم‌افزار اعمال کند. بنابراین، نرم‌افزارهای متن باز از نظر توسعه و تغییر قابلیت بالایی دارند و از قدرت مشارکت جامعه‌ی برنامه‌نویسی برخوردارند.
آیا تغییراتی که توسط برنامه‌نویسان اعمال می‌شود، باید توسط توسعه‌دهندگان اصلی تایید شوند؟
در نرم‌افزارهای متن باز، تغییرات اعمال شده توسط برنامه‌نویسان به طور کلی نیاز به تایید توسعه‌دهندگان اصلی ندارند. یکی از مزایای نرم‌افزارهای متن باز، قابلیت مشارکت و همکاری گسترده است. هر فردی که دسترسی به کد منبع نرم‌افزار داشته باشد، می‌تواند تغییراتی را در آن اعمال کند و نسخه‌های مختلفی از آن را منتشر کند بدون نیاز به تایید توسعه‌دهندگان اصلی.
به طور کلی، در جامعه‌ی متن باز، مکانیزم‌هایی مانند سیستم کنترل نسخه (Version Control System) و پروژه‌های همکاری گروهی (Collaborative Projects) وجود دارند که به برنامه‌نویسان امکان می‌دهند تغییرات خود را به اشتراک بگذارند و با دیگران همکاری کنند. این مکانیزم‌ها شفافیت و هماهنگی در توسعه نرم‌افزارهای متن باز را تسهیل می‌کنند.
با این حال، در برخی پروژه‌های متن باز، ممکن است تیم‌های هسته (Core Teams) وجود داشته باشند که مسئولیت نگهداری کد منبع را برعهده دارند. این تیم‌ها می‌توانند تغییرات ارائه شده توسط برنامه‌نویسان را بررسی و ارزیابی کنند. اگر تغییرات مطابق با استانداردها و خواسته‌های پروژه باشند، می‌توانند آنها را به پروژه اصلی ادغام کنند. اما این تایید معمولاً برای حفظ کیفیت و سازگاری نرم‌افزار است و نه به عنوان یک نیاز برای قبول تغییرات.
در نهایت، تصمیم نهایی در مورد قبول تغییرات و تایید آنها بر عهده توسعه‌دهندگان اصلی و ارزیابی کنندگان مسئول است.
قوانین اصلی نرم افزارهای اوپن سورس
نرم‌افزارهای متن باز یا اوپن سورس بر اساس مجموعه‌ای از قوانین و مفادیر شناخته شده که به آن “لایسنس متن باز” یا “مجوز متن باز” می‌گویند، عمل می‌کنند. این لایسنس‌ها شرایط و قوانینی را برای استفاده، توزیع، تغییر و توسعه نرم‌افزار تعیین می‌کنند. برخی از قوانین اصلی که در نرم‌افزارهای اوپن سورس معمولاً مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارتند از:
- لایسنس متن باز: همه نرم‌افزارهای متن باز باید تحت یک لایسنس متن باز قرار بگیرند که اجازه استفاده، توزیع و تغییر کد منبع را به صورت عمومی و باز برای همه افراد فراهم می‌کند.
- دسترسی به کد منبع: لایسنس متن باز باید اجازه دهد که کد منبع نرم‌افزار متن باز به طور کامل در دسترس عموم قرار گیرد و هر فردی بتواند آن را مشاهده کند و به آن دسترسی داشته باشد.
- حقوق نسخه‌برداری: لایسنس متن باز باید اجازه دهد که هر فردی بتواند نسخه‌های مختلفی از نرم‌افزار را توسعه دهد و توزیع کند.
- حفظ لایسنس: برنامه‌نویسانی که تغییراتی را در نرم‌افزار اعمال می‌کنند، باید همچنان از لایسنس متن باز استفاده کنند و تغییرات خود را نیز زیر لایسنس متن باز منتشر کنند.
- عدم تبعیض: لایسنس متن باز نباید در مورد افراد، گروه‌ها یا رشته‌های فعالیتی خاصی تبعیض کند و باید برای همه افراد قابل استفاده باشد.
مجموعه‌ای از لایسنس‌های متداول متن باز شامل GNU GPL (General Public License)، MIT License، Apache License و BSD License است. این لایسنس‌ها هرکدام شرایط و قوانین خاص خود را دارند، اما اصول اساسی متن باز را تعیین می‌کنند.
چند نمونه از نرم افزار های اوپن سورس (متن باز)
چند نمونه از نرم‌افزارهای متن باز (اوپن سورس) عبارتند از:
- لینوکس (Linux): سیستم عامل لینوکس، که از جمله سیستم‌های عامل متن باز محسوب می‌شود، بر اساس هسته لینوکس و مجموعه‌ای از برنامه‌های دیگر است. این سیستم عامل در بسیاری از سرورها، دستگاه‌های جاسازی شده و دستگاه‌های هوشمند استفاده می‌شود.
- فایرفاکس (Firefox): مرورگر وب معروفی که توسط Mozilla توسعه داده شده است. فایرفاکس یک نرم‌افزار متن باز است که به کاربران اجازه می‌دهد کد منبع آن را مشاهده و تغییر دهند.
- وردپرس (WordPress): سیستم مدیریت محتوا بسیار محبوب است که برای ایجاد و مدیریت وبسایت‌ها استفاده می‌شود. وردپرس نیز یک نرم‌افزار متن باز است و به کاربران امکان می‌دهد کد منبع را تغییر داده و بهبود دهند.
- جوملا (Joomla): یک سیستم مدیریت محتوا قدرتمند است که برای ساخت و مدیریت وبسایت‌ها و برنامه‌های تحت وب استفاده می‌شود. جوملا نیز تحت لایسنس متن باز عرضه می‌شود.
- آپاچی همچنین یکی از معروف‌ترین نرم‌افزارهای متن باز است. آپاچی یک سرور وب است که برای میزبانی و ارائه صفحات وب مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نرم‌افزار متن باز در بسیاری از سرورهای وب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این فقط نمونه‌هایی از نرم‌افزارهای متن باز هستند و هنوز بسیاری از نرم‌افزارهای دیگر با لایسنس متن باز وجود دارند. این نرم‌افزارها به طور گسترده در صنعت نرم‌افزار و جوامع برنامه‌نویسی استفاده می‌شوند.
معایب نرم افزارهای اوپن سورس (متن باز)
نرم‌افزارهای متن باز (کدباز) مزایای بسیاری دارند ولی همچنین ممکن است با برخی معایب همراه باشند. برخی از معایب نرم‌افزارهای کدباز عبارتند از:
- کمبود پشتیبانی: در برخی موارد، نرم‌افزارهای متن باز ممکن است کمبود پشتیبانی رسمی داشته باشند. این بدان معنی است که شما ممکن است برای رفع مشکلات یا دریافت کمک فنی به تنهایی به جامعه توسعه‌دهندگان نیاز داشته باشید.
- کیفیت ناهمگون: از آنجایی که هر کسی می‌تواند به کد منبع دسترسی داشته باشد و تغییراتی در آن اعمال کند، کیفیت نرم‌افزارهای متن باز ممکن است ناهمگون باشد. برخی تغییرات ممکن است باعث بروز مشکلات جدید یا ناسازگاری‌ها شوند.
- کمبود امکانات: در برخی موارد، نرم‌افزارهای متن باز ممکن است کمبود برخی امکانات یا ویژگی‌هایی که در نرم‌افزارهای تجاری وجود دارند، داشته باشند. این امر ممکن است به دلیل محدودیت منابع مالی یا عدم تمرکز بر توسعه این امکانات باشد.
- پیچیدگی: برخی نرم‌افزارهای متن باز ممکن است بسیار پیچیده و سخت برای فهم و استفاده باشند. این ممکن است به دلیل نبود واسط کاربری یا مستندات کامل و جامع باشد.
- نقص امنیتی: اگرچه بسیاری از نرم‌افزارهای متن باز امنیت بالایی دارند و بازخورد جامعه توسعه‌دهندگان می‌تواند به شناسایی و رفع آسیب‌پذیری‌ها کمک کند، اما وجود کد منبع باز می‌تواند برخی ریسک‌های امنیتی را نیز ایجاد کند، به خصوص اگر به درستی مورد مراقبت قرار نگیرد.
مهم است بدانید که علاوه بر این معایب، نرم‌افزارهای متن باز همچنان توسط جوامع عظیمی از توسعه‌دهندگان و حامیان فعال پشتیبانی می‌شوند و مزایای بسیاری نظیر امکان بازبینی کد، توسعه و بهبود مشترک، امکان توسعه سفارشی و تجاری و انعطاف‌پذیری بیشتر را دارند.
نتیجه گیری: آیا از نرم افزار های اوپن سورس استفاده کنیم؟
یکی از مسائل داغ در بین برنامه‌نویسان، موضوع لایسنس نرم‌افزارها است. در این زمینه، نرم‌افزارهای متن باز بین کاربران و برنامه‌نویسان بسیار محبوب هستند. این محبوبیت، فقط به دلیل رایگان بودن آنها نیست، بلکه به خاطر مزایای فراوانی است که این نوع نرم‌افزارها برای کاربران فراهم می‌کنند. یکی از نرم‌افزارهای متن باز معروف، پیام‌رسان تلگرام می‌باشد که در حال حاضر در بین کاربران ایرانی بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. همانطور که مشاهده می‌کنید، نسخه‌های مختلفی از این پیام‌رسان محبوب روزانه در فروشگاه‌های موبایل برای دانلود قرار می‌گیرند. ما علاقه‌مندیم تا تجربه شما از استفاده از نرم‌افزارهای متن باز را بشنویم. نظرات دلگرم‌کننده شما برایمان ارزشمند است!
