مفهوم فدیورس (Fediverse) ممکن است در ماه‌های اخیر به گوشتان خورده باشد. این اصطلاح ترکیبی از دو کلمه «فدراسیون» (federation) و «جهان» (universe) است. فدیورس به معنای «جهان فدرال» (Federated Universe)، یک شبکه غیرمتمرکز از پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مستقل است که از طریق پروتکلی مشترک به نام ActivityPub به هم متصل می‌شوند. هدف فدیورس حل بسیاری از مشکلات موجود در رسانه‌های اجتماعی فعلی و حمایت از ایده اینترنت غیرمتمرکز است.
در حال حاضر، تمام پلتفرم‌های اصلی رسانه‌های اجتماعی موجود متعلق به شرکت‌های بزرگ فناوری مانند متا، ایکس و سایرین هستند و تحت کنترل آنها قرار دارند. یکی از اهداف فدیورس کمک به ایجاد محیطی دیجیتال است که در آن رسانه‌های اجتماعی توسط سازمان‌های تشنه داده که حریم خصوصی کاربران را نقض می‌کنند کنترل نشوند، بلکه به صورت غیرمتمرکز توسط نهادهای مستقلی که بخشی از آن هستند مدیریت شوند.
علاوه بر این، فدیورس تلاش می‌کند تا سطح مشخصی از ثبات را برای کاربرانی که برای یافتن مخاطب، یافتن جوامع و تعامل با محتوای مورد علاقه خود به رسانه‌های اجتماعی متکی هستند، فراهم کند. این چیزی است که در حال حاضر امکان‌پذیر نیست. از آنجایی که پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی موجود در حال حاضر متعلق به کسب‌وکارها هستند و توسط آنها اداره می‌شوند، می‌توانند بر اساس اهداف، اولویت‌ها و برنامه‌های کسب‌وکارها و سایر عوامل تغییر کنند. نمونه عالی این مورد توییتر است که پس از خرید توسط ایلان ماسک در سال ۲۰۲۲ به ایکس تبدیل شد. در دو سال گذشته، این پلتفرم به دلیل تغییرات گسترده سیاستی که ماسک اعمال کرده است، کاملاً تغییر کرده است.
به عبارت ساده، این پلتفرم‌ها هیچ ثباتی ارائه نمی‌دهند، بنابراین اطلاعات کاربران آسیب پذیر میشود. در مقابل، داده‌های کاربر در فدیورس روی یک سرور خاص مانند سرور یک شرکت، مانند ایکس یا متا، ذخیره نمی‌شوند، بلکه روی سرورهای مستقل ذخیره می‌شوند و می‌توانند توسط چندین برنامه مختلف استفاده شوند. این بدان معناست که حتی اگر یکی از پلتفرم‌های رسانه اجتماعی در داخل فدیورس با مشکلاتی مواجه شود یا نحوه عملکرد خود را تغییر دهد، کاربران تحت تأثیر قرار نخواهند گرفت.
این همچنین منجر به مشکل دیگری میشود که فدیورس قصد دارد آن را برطرف کند، یعنی قفل شدن پلتفرم. در حال حاضر، تمام پست‌ها، لایک‌ها و اشتراک‌گذاری‌های شما در یک برنامه رسانه اجتماعی مانند فیس‌بوک یا ایکس فقط به آن پلتفرم محدود می‌شوند، زیرا داده‌های شما روی سرورهای آن شرکت ذخیره می‌شوند. با این حال، همانطور که در بالا توضیح داده شد، در فدیورس، داده‌های کاربر روی سرورهای مستقل ذخیره می‌شوند. این بدان معناست که می‌توانید پست‌ها، نظرات و غیره خود را به راحتی بین پلتفرم‌های شرکت‌کننده منتقل کنید. به عبارت دیگر، تمام موارد شما در یک مکان خواهد بود و می‌توانید آنها را بین برنامه‌ها و پلتفرم‌های مختلف جابه‌جا کنید.
همچنین شما مجبور نخواهید بود برای یافتن محتوای مورد علاقه خود به چندین برنامه رسانه اجتماعی با الگوریتم‌های مختلف متکی باشید. پروتکل ActivityPub از انواع مختلف محتوا پشتیبانی می‌کند و امکان ایجاد پست‌ها را در فرمتی فراهم می‌کند که توسط پلتفرم‌های مختلف قابل درک است. لایک‌ها، نظرات، اشتراک‌گذاری‌ها و غیره بین برنامه‌های مختلف می‌توانند با استفاده از این پروتکل انجام شوند و نیاز به برنامه‌های جداگانه را از بین می‌برد.
فدیورس چگونه کار می‌کند؟
به طور کلی، فدیورس مانند ایمیل عمل می‌کند. درست همانطور که کاربران از سرویس‌های ایمیل مختلفی مانند جیمیل و یاهو استفاده می‌کنند اما می‌توانند ایمیل‌هایی را برای یکدیگر ارسال کنند، شما نیز می‌توانید با کاربرانی از یک برنامه فدیورس تعامل داشته باشید در حالی که آنها از برنامه دیگری استفاده می‌کنند.
فدیورس شامل چندین برنامه و پلتفرم است که همگی از پروتکل ActivityPub استفاده می‌کنند، در حالی که داده‌های کاربر برای این برنامه‌ها روی سرورهای مستقل جداگانه ذخیره می‌شوند. این بدان معناست که نیازی به یک برنامه بزرگ واحد مانند فیس‌بوک نیست، زیرا خود فدیورس این عملکرد را انجام می‌دهد و پلتفرم‌ها و برنامه‌های شرکت‌کننده بخشی از آن هستند.
این پلتفرم‌ها و برنامه‌ها می‌توانند با هم تعامل داشته باشند و طبق نیاز با هم کار کنند. در بسیاری از موارد، آنها به «جهان» خود محدود می‌شوند، اما کاربران همیشه می‌توانند داده‌های خود را بین پلتفرم‌های مختلف جابه‌جا کنند. در حالی که این ویژگی یک مزیت است زیرا اگر برنامه فعلی مشکلاتی داشته باشد یا خاموش شود می‌توانید همیشه از یک برنامه به برنامه دیگر بروید ، اما فدیورس زمانی بهترعمل می‌کند که پلتفرم‌ها و برنامه‌های مختلف درون آن با هم تعامل داشته باشند.
این مورد به آنها اجازه می‌دهد تا پست‌ها، اشتراک‌گذاری‌ها و لایک‌های شما با توجه به الگوریتم‌ها، قوانین و سایر عوامل خود رفتار کنند، اما محتوا یکسان باقی می‌ماند. شما مجبور نخواهید بود محتوای متفاوتی را برای پلتفرم‌های مختلف ایجاد کنید و سپس آنها را به صورت جداگانه در هر پلتفرم به اشتراک بگذارید. همچنین، می‌توانید با نظرات، اعلان‌ها و پست‌های یک برنامه در حالی که از برنامه دیگری استفاده می‌کنید، تعامل داشته باشید. با این حال، این قابلیت مدتی طول خواهد کشید، اگرچه همه در دراز مدت سود خواهند برد.
فدیورس و برنامه‌های کاربردی آن
با ظهور هر روزه پلتفرم‌های جدید رسانه‌های اجتماعی، هنوز لیست کاملی از برنامه‌هایی که بخشی از فدیورس خواهند شد وجود ندارد. با این حال، انتظار می‌رود برخی از پلتفرم‌های شناخته شده به آن ملحق شوند.
- Threads متعلق به Meta: این پلتفرم که پس از خرید توییتر توسط ماسک به سرعت کاربران زیادی را به خود جلب کرد، بخشی از فدیورس خواهد بود.
- Mastodon: این پلتفرم که اخیراً تعداد کاربران خود را افزایش داده است، از قبل از پروتکل ActivityPub استفاده می‌کند و یک برنامه فدیورس به شمار می‌رود. Mastodon جایگزینی برای توییتر یا ایکس ارائه می‌دهد و به کاربران اجازه می‌دهد پست‌هایی با متن، تصویر، ویدیو ایجاد کنند. علاوه بر این، Mastodon یک پلتفرم کاملاً بدون تبلیغ است و نمونه‌های متعددی مانند Mastodon.social یا Mastodon.xyz دارد که می‌توانند با یکدیگر تعامل داشته باشند.
در حالی که Threads و Mastodon دو مورد از شناخته‌شده‌ترین برنامه‌های فدیورس هستند، چندین مورد دیگر نیز وجود دارند:
- Pixelfed: یک پلتفرم اشتراک‌گذاری عکس مشابه اینستاگرام متا
- PeerTube: یک شبکه میزبانی ویدیو شبیه یوتیوب
علاوه بر این، فدیورس فقط به پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی محدود نمی‌شود، زیرا سیستم‌های مدیریت محتوا مانند Drupal و وردپرس نیز از طریق افزونه‌ها از ActivityPub پشتیبانی می‌کنند.
برخی از پلتفرم‌های موجود مانند Flipboard که ناشران و خوانندگان را در سراسر جهان به هم متصل می‌کنند، نیز تصمیم گرفته‌اند به فدیورس منتقل شوند، و همچنین برخی دیگر مانند Medium و Tumblr به این مفهوم علاقه جدی دارند.
چالش‌های پیش روی فدیورس
در حالی که به نظر می‌رسد فدیورس راه حلی برای بسیاری از مشکلات فعلی پلتفرم‌های اجتماعی است، هنوز باید بر چالش‌های خاصی غلبه کند. اولین مورد کمبود زیرساخت مناسب است، زیرا هیچ یک از پلتفرم‌هایی که در حال حاضر بخشی از فدیورس هستند، نمی‌توانند تعداد کاربران فیس‌بوک، اینستاگرام یا سایر پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی را پشتیبانی کنند. زیرساخت‌ها باید گسترش یابند زیرا فدیورس برای تکیه بر سرورهای مستقلی که در خانه‌های کاربران قرار دارند طراحی شده است، که نیازهای متفاوتی خواهد داشت.
این همچنین به این معنی است که ذخیره داده‌ها به صورت غیرمتمرکز برای پلتفرم‌ها سودآور نخواهد بود و انگیزه زیادی را ارائه نمی‌دهد. به طور سنتی، سرورهای اختصاصی که داده‌ها را در یک مکان متمرکز ذخیره می‌کنند، سودآورتر بوده‌اند، بنابراین پلتفرم‌ها ممکن است نخواهند به مدل غیرمتمرکز تغییر دهند. علاوه بر این، ماهیت غیرمتمرکز فدیورس همچنین نظارت بر محتوا را دشوار می‌کند. در حالی که پلتفرم‌های موجود مانند فیس‌بوک و اینستاگرام یک سیاست نظارت یکپارچه دارند، این در فدیورس امکان‌پذیر نخواهد بود. کاربران فردی که سرورهای خود را راه‌اندازی می‌کنند، نه تنها مسئول میزبانی و نگهداری سرور هستند، بلکه مسئول نظارت بر محتوا نیز هستند.
سپس مسئله حریم خصوصی داده‌ها مطرح میشود، زیرا هیچ سیاست مرکزی برای محافظت از داده‌های کاربر طراحی نشده است. داده‌ها روی سرورهایی که محتوا در آنها پست میشود، وجود خواهد داشت و شرایط استفاده‌ای که به کاربران اجازه استفاده از آن سرور را می‌دهد ممکن است برای محافظت از حریم خصوصی کاربر کافی نباشد. این‌ها برخی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی هستند که باید برای تبدیل شدن فدیورس به جایگزینی موفق برای پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی به شکل فعلی آنها، برطرف شوند.
نکات تکمیلی
- در حالی که فدیورس یک مفهوم جدید نیست، توسعه و تکامل آن یک فرآیند مستمر است و مدتی طول خواهد کشید تا به اندازه کافی بالغ شود تا به اهداف تعیین شده برای آن دست یابد.
- اگر می‌خواهید در حال حاضر بخشی از فدیورس باشید، بهترین راه برای امتحان کردن آن، ثبت‌نام در پلتفرم‌هایی مانند Mastodon یا Pixelfed است.
- پلتفرم هایی که بخشی از Fediverse هستند کاملاً با یکدیگر متفاوتند. به عنوان مثال، در Mastodon، شما یک نام کاربری دریافت می‌کنید که به دو کاراکتر @ نیاز دارد، اما این احتمالاً تغییر خواهد کرد و ممکن است یک نام کاربری واحد وجود داشته باشد که در تمام برنامه‌های فدیورس کار کند.
- Bluesky، برنامه دیگری که این روزها محبوبیت پیدا کرده است، توسط پروتکل AT و نه پروتکل ActivityPub پشتیبانی میشود. از این رو، بخشی از فدیورس نیست. با این حال، این نیز یک پروتکل غیرمتمرکز است که برای امکان‌پذیر کردن همکاری و کنترل کاربر بر شبکه‌های اجتماعی طراحی شده است و از این رو یک جایگزین محبوب است.
بیشتر بخوانید:
نحوه مهاجرت از X (توئیتر) به Bluesky بدون از دست دادن فالوورها
